ZAPISI IZ ARHIVA: Banjalučki ljekari u Kraljevini Jugoslaviji (1929-1941): Pojava školovanih ljekara krajem osmanske vlasti
Ljekari Banjaluke bili su veoma značajan faktor ovoga grada. Ljekari su se, kao fakultetski obrazovani, u odnosu na predstavnike drugih društvenih struktura, kao što su trgovci, zanatlije, sveštenici, učitelji, profesori, bankari, koji su odranije imali tradiciju i brojnu strukturu, javili u ovom gradu krajem osmanske vlasti, a brojno se razvili i postali veoma značajni u doba austrougarske uprave u BiH.
Prvi školovani ljekari, koji su dolazili krajem osmanske vladavine u Banjaluku sa turskom vojskom bili su u službi turskog vojnog saniteta: Arlin Ermen, Milan Jovanović Morski, Rade Petrović, Petar Rico, Stavrać i Antun Balian.
U razdoblju Austrougarske su u Banjaluci radili: Aco Babić, Izidor Brandl, Đorđe Bukinac, Aleksandar Vajs, Nikola Vajtgruber, Emod Đerđ od Iklanda, Boleslav Žmigrod, Gizela Kun-Januševski, Ladislav Januševski, Todor Jeremić, Ignac Knoc, Aleksa Majevski, Ivan Majnarić, Ejub Mujezinović, Karlo Pržida, Kornelija Rakić, Mavro Seleš, Franjo Fajgelj, Hajnrih Fantl, Karlo Dragutin Hansel, Adolf Herfort, Đoko Cvijić, Bogumil Šebor, Jan Ivan Škarda, Armin Štern i drugi.
Tek u Kraljevini Jugoslaviji i ujedinjenjem jugoslovenskih naroda u jedinstvenu državu broj ljekara i zdravstvenih ustanova u Banjaluci se povećavao u skladu sa razvojem države.
Prvi krug banjalučkih ljekara Kraljevine Jugoslavije, pored nekoliko domaćih, činili su mahom ljekari porijeklom iz slovenskih zemalja Austrougarske, iz krajeva bivše carske Rusije i iz Srbije.
Već u drugom krugu, a naročito trećem, pored ljekara iz prečanskih krajeva Kraljevine Jugoslavije i bivše Kraljevine Srbije, počinju da pristižu i ljekari iz Banjaluke i drugih krajeva BiH.
Treći krug čine ljekari stradalnici, kojima je rat 1941. donio kraj njihovog ljekarskog rada u Banjaluci. Iz ovoga kruga su neki ljekari Srbi i Jevreji odvedeni u ustaške logore, drugi su izbjegli u Srbiju i nastavili da rade u državnim bolnicama i zdravstvenim ustanovama. Neki koji su izbjegli u Srbiju ili iz Banjaluke u okolne krajeve, priključili su se pokretima otpora, partizanskom ili četničkom i počeli da rade na oslobođenoj teritoriji u njihovim bolničkim i zdravstvenim ustanovama.
I u Kraljevini Jugoslaviji neki ljekari su se školovali, kao i njihovi prethodnici za vrijeme austrougarske uprave, na starim evropskim fakultetima u Beču, Gracu, Pragu, Budimpešti... Često su se ti ljekari po završetku studija kraće zadržavali po evropskim klinikama i bolnicama, ali su se obično vraćali ljekarskom pozivu u svojoj zemlji.
Poseban značaj i ulogu ima vrlo aktivna djelatnost ljekara u društvenom životu, u staleškim, kulturnim, prosvjetnim, humanim, sportskim, privrednim i političkim ustanovama i organizacijama.
U staleškom (strukovnom) pogledu banjalučki ljekari su bili članovi Ljekarske komore za Bosnu, Hercegovinu, Dalmaciju i Crnu Goru (1923-1929) i Ljekarske komore Vrbaske banovine (1930-1941).
Banjalučki ljekari su bili članovi brojnih udruženja, društva, zadruga, odbora, klubova i pokreta: Crvenog krsta, Jugoslavenske lige protiv tuberkuloze, Jugoslovenske unije za zaštitu djece, Trezvenjačkog društva "Pobratimstvo" i Društva trezvenosti Vrbaske banovine, Vrbaske skautske župe, Sokolskog društva, Udruženja opštinskih službenika, Društva činovnika i namještenika, Zadruge državnih službenika za nabavku namirnica, Udruženja ratnih dobrovoljaca, Društva "Zmijanje", Rotari-kluba, Srpskog kulturnog kluba, Narodne odbrane, Ruske matice, Ženskog pokreta, fudbalskih klubova "Krajišnik" i "Borac", Šahovskog kluba, Tenis-kluba, Smučarskog kluba, Društva planinara "Romanija", Jugoslovensko-čehoslovačke lige, Muslimanskog dobrotvornog društva "Merhamet", muslimanskih kulturno-prosvjetnih društava "Gajret" i "Budućnost" i drugih. Jedan dio ljekara bio je aktivan u političkom životu Banjaluke, kao članovi i funkcioneri Narodne radikalne stranke, Zemljoradničke stranke i KPJ.
Izvjestan broj ljekara ostao je poznat po istraživačkom, publicističkim i naučnom radu. Publicistika i pisana riječ u onovremenoj nacionalnoj i socijalnoj štampi bila je sastavni dio njihove nacionalne aktivnosti i socijalne borbe. U tome su posebno karakteristični neki ljekari prvog kruga, koji su pod tuđinskom vlašću izrasli iz naroda i koji su se školovali uz narodnu pomoć, kao stipendisti.
Naučnim i publicističkim radom bavili su se Miloš Aranicki, Olga Aristarhova, Gavro Vujičić, Ivan Grujić, Ante Dančević, Grigorij Jelatancev, Todor Jeremić, Božidar Jovetić, Franc Klajnhapl, Mihail Nagorni, Milivoje Panković, Draginja Livnjaković-Panković, Stanko Sielski, Robert Frid, Velimir Čović i Branko Čubrilović.
Neki od ljekara su zbog društvene i nacionalne aktivnosti u razdoblju Prvog svjetskog rata bili stradalnici, kao taoci, logoraši, internirci, "veleizdajnici" ili emigranti.
Takvim ljekarima i u Kraljevini Jugoslaviji, pored ljekarske profesije i zdravstvene službe, glavna briga je bila država, njen opstanak i razvitak, a zdravlje njenog naroda stalna preokupacija.
Ogromna je uloga banjalučkih ljekara u stalnom suzbijanju opakih bolesti, ponekad epidemija, posebno po selima usljed velike zaostalosti, siromaštva i nehigijene.
Mr Bojan Stojnić, direktor, Verica M. Stošić, pomoćnik direktora Arhiv Republike Srpske
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
