Banjaluka - Okupacija i oslobođenje (4): Od Kozare do AVNOJ-a

Njegov postupak su slijedili Lazar Tešanović na Čemernici (Odred "Obilić") i Rade Radić na teritoriji u pravcu Borje, istočno od Banjaluke (Odred "Borja").

Četnički pučevi

Na proljeće i ljeto iste godine ove četničke vođe su se udružile pod zajedničkom komandom i potpisali sporazume o primirju i saradnji sa predstavnicima NDH. Glavna svrha sporazuma bila je mogućnost da se obje strane posvete ratu protiv partizana, koji su čvrsto ostali pod kontrolom komunističkog rukovodstva. Rade Radić je izabran za komandanta Glavnog štaba bosanskih četnika. Ljeta 1943. godine četničke formacije na lijevoj obali Vrbasa udružile su se u Bosanskokrajiški četnički korpus, pod komandom Drenovića, a one na desnoj obali u Srednjobosanski četnički korpus, pod komandom Tešanovića. Formalno podređivanje ovih jedinica Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini (JVO) Dragoljuba Mihailovića teklo je postepeno, prvo smjenom Vukašina Marčetića, komandanta Puka "Manjača", sa mjesta načelnika Glavnog štaba, na čije mjesto je doveden Mihailovićev izaslanik major Slavoljub Vranješević, a zatim i Vranješevićevim postavljanjem za komandanta novoformirane Komande zapadne Bosne u oktobru 1943. godine. Iako u lošim i napetim odnosima sa ustašama, četnici su, fokusirani na svoju antipartizansku kampanju, kroz saradnju sa Nijemcima, domobranstvom i državnim organima, oko grada Banjaluke i u banjalučkom srezu u teritorijalnoj polulopti od Manjače sa jugozapadne do Župe sa sjeveroistočne strane, držali obruč koji je odvajao gradsko jezgro od partizanskih teritorija.

Bosanska Krajina žarište ustanka

U ljeto 1942. godine Vermaht je, prevashodno zbog vojno-ekonomskih interesa koji su zahtijevali nesmetano funkcionisanje ljubijskih rudnika, pokrenuo veliku ofanzivu protiv partizana na Kozari, pri čemu je došlo do uništenja slobodne teritorije sjeverno od ceste Banjaluka – Prijedor – Bosanski Novi. Uprkos ovim udarcima i pojačanoj konfrontaciji sa četnicima, Bosanska Krajina je i dalje ostala žarište partizanskog ustanka i operativni teren jedinica partizanske Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ). Banjaluka se i dalje nalazila u neposrednoj blizini velike oslobođene teritorije, koja je u jesen 1942. godine dobila oblik "Bihaćke Republike", koja se prostirala od Prozora na jugoistoku do Vrginmosta na sjeverozapadu. Nakon neuspjeha onoga što je nazvano Četvrtom i Petom neprijateljskom ofanzivom, u prvoj polovini 1943. godine i nakon pada Italije u septembru iste godine, Bosanska Krajina je ponovo postala centralna teritorija NOP-a i zborno mjesto njenog rukovodstva. Upravo je u mjestima južno od Banjaluke priređena zvanična inauguracija zakonodavne i izvršne vlasti nove Demokratske Federativne Jugoslavije i federalne Bosne i Hercegovine kao njenog sastavnog dijela. U Mrkonjić Gradu je 25. novembra 1943. održano 1. zasjedanje Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH), poslije čega je u Jajcu 29. novembra održano 2. zasjedanje Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ).

Ilegalni NOO u gradu

Prije sazivanja ovih vijeća formirana je mreža narodnooslobodilačkih odbora (NOO), koji su dobili ulogu pozadinskih organa vlasti NOP-a. Kroz oslobođenu teritoriju formirani su narodnooslobodilački odbori, od opštinskih, preko sreskih i okružnih do Oblasnog NOO za Bosansku Krajinu, koji je konstituisan u Mrkonjić Gradu 26. septembra 1943. godine. U drugoj polovini 1943. formiran je i ilegalni NOO za grad Banjaluku, koji su činili dr Šime Fabijančić, Franjo Odić, Derviš Tafro, Đuro Đurica, Bećir Galijašević, Vito Lastrić i Zaim Ibrahimbegović. U novembru iste godine formiran je Okružni komitet KPJ za banjalučko-kotorvaroški okrug. U proljeće naredne godine formirani su i Sreski NOO Banjaluka kao i Banjalučko-kotorvaroški okružni NOO.

Priredili: mr Vladan Vukliš,  arhivista; mr Marijana Todorović-Bilić, arhivista; Verica M. Stošić, arhivski savjetnik

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.