На Другој међународној конференцији, одржаној у Бањој Луци маја 2000. године, учесници овог скупа бавили су се темом Јасеновац - систем усташких логора геноцида, чији су прилози публиковани у посебној књизи "Јасеновац", из које издвајамо рад мр Милана Кољанина о томе зашто је логор смрти основан у Јасеновцу.
Jasenovac (3)
Jasenovac (3)
Tekst vrijedan panje, prenosimo u nekoliko nastavaka
"Odgovor na pitanje zašto je glavni i najveći logor smrti hrvatske fašističke drave smešten u Jasenovcu, piše mr Milan Koljanin - nije moguće dati bez uvida u neke osnovne istorijske činjenice i procese, među njima i neke dueg vremenskog trajanja. Istraivanje problematike zločina i logora u Nezavisnoj Dravi Hrvatskoj (NDH), pa i logora u Jasenovcu, nema svoje stvarno utemeljenje bez uvida u magistralne istorijske procese, geopolitičke i demografske činioce, bez detaljne analize hrvatskog nacionalizma i fašizma i razumevanja njegove genocidne suštine. Bez toga period od 1941. do 1945. godine izgledao bi više kao istorijski incident u hrvatskoj istoriji.
Činjenica da je NDH bila rezultat agresije osovinskih zemalja, što znači da formalno-pravno nije postojala, zasenila je drugu, mnogo vaniju činjenicu: da je ona bila i rezultat razvoja hrvatske politike i tenje da se stvori što veća nacionalna drava koristeći povoljnu međunarodno političku situaciju. Analiza ove strane događaja obično je diskvalifikovana čudnim, u suštini političkim, ocenama da to znači identifikovanje hrvatskog naroda sa ustašama ili proglašavanje hrvatskog naroda genocidnim narodom. Poznata izjava dr Franje Tuđmana da je NDH bila rezultat agresije, ali i elje hrvatskog naroda za samostalnom dravom, bila je inspirisana političkim motivima ("nacionalno pomirenje") i istorijskim revizionizmom, ali je u suštini bila tačna.
Oslonac u Rimu i Berlinu
U Republici Hrvatskoj sledila je temeljna revizija istoriografije i pisanja "nove istorije". Ona je trebalo da od NDH napravi pravnu dravu koju su ugroavali srpski pobunjenici (četnici i komunisti), dravu koja je imala legitimno pravo kako na postojanje, tako i na odbranu. Ako se u nasilju i preterivalo, to je bilo više rezultat patologije pojedinaca i osvete za zla počinjena u srpskoj dravi (Jugoslaviji), nego samog karaktera te drave. Rimokatolička crkva ("Crkva u Hrvata") i njeni prvosveštenici, pre svih zagrebački nadbiskup Stepinac, mnogo su učinili na spasavanju progonjenih, pre svega primajući u svoje okrilje stotine hiljada "šizmatika", odnosno pravoslavnih Srba, koji su preko noći shvatili da treba da se "vrate vjeri otaca".
U hrvatskoj političkoj eliti pre 1941. godine nije bilo velikih razlika ni o obimu drave na čijem stvaranju se radilo, pa ni o načinu njenog stvaranja. Za jedne politički i ideološki oslonac mogao je biti samo u Rimu i Berlinu, dok su se drugi kolebali između privremenog rešenja dobijenog corpus separatuma (Banovina Hrvatska) i ispitivanja spoljnih oslonaca za nezavisnost. Međutim, kada se velika, nezavisna Hrvatska našla na dohvat ruke, svi su bili sloni u njenom stvaranju, što je pokazao 10. april 1941. godine. Pri tome, mnogo vanija bila je uloga Vladka Mačeka, nadbiskupa Alojzija Stepinca, pa i ustaša u zemlji, nego uloga budućeg hrvatskog vođe (Poglavnika) Ante Pavelića.
Drugim rečima, u okviru Kraljevine Jugoslavije stvoreni su svi preduslovi da pomoću strane agresije bude ostvarena ideja Velike Hrvatske u "povijesnim i etničkim granicama". Planovi o homogenoj dravi Hrvata, daleko preko pravih i etničkih i istorijskih granica počeli su da se ostvaruju. To je značilo uništenje jedne trećine stanovništva sopstvene drave, Srba, a rasističko zakonodavstvo predvidelo je istrebljenje Jevreja, delimično i Roma. Tako grandiozni istrebljivački zadaci koje je hrvatska fašistička drava sebi postavila daleko su prevazilazili istrebljivačke planove i samog njenog uzora, nacionalsocijalističke Nemačke.
Strateško mesto
Do Drugog svetskog rata Jasenovac je bio veće selo, opštinsko sedište, koje se naizgled ni po čemu posebnom nije izdvajalo od sličnih slavonskih naselja osim po svom geografskom poloaju. Smešten je na ušću Une u Savu u blizini magistralne pruge i puta iz Srednje Evrope ka Bliskom istoku na prostoru nekadašnje austrijske Vojne granice.
ivo je bilo i sećanje na istaknuto strateško mesto Jasenovca sačuvano u izreci iz vremena kratkotrajnih Nepoleonovih ilirskih provincija: kada petao zakukuriče u Jasenovcu, to se čuje u tri carstva (Austrijskom, Francuskom i Turskom).
Međutim, jedna druga činjenica je istovremeno imala mnogo veći značaj u korenito promenjenoj situaciji posle propasti velikih carstava i stvaranja nacionalnih drava, među njima i jugoslovenske, na kraju velikog rata 1918. godine. Reč je o etničkom sastavu stanovništva teritorije na kojoj se nalazio Jasenovac.
Nekadašnja austrijska Vojna granica prema Turskom carstvu pruala se relativno širokim pojasom du reka Une, Save i Dunava i bila je naseljena preteno srpskim krajiškim stanovništvom. Posle austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine u okviru Monarhije našla se još jedna prostrana oblast naseljena većinskim srpskim stanovništvom, koja je uz to bila oslonjena na dve slobodne srpske drave.
(Nastaviće se)
